OOK-recensie: de avond is ongemak

Op 26 augustus 2020 werd bekend gemaakt dat Marieke Lucas Rijneveld en haar vertaler Michele Hutchinson de International Booker Prize hadden gewonnen voor de Engelse vertaling van ‘De avond is ongemak’, The discomfort of evening. Het boek is in Nederland in 2018 verschenen en hoewel er veel goede recensies over verschenen, is dit de eerste grote prijs die de roman in de wacht heeft gesleept.

Hoe komt dat? ‘De avond is ongemak’ is geen makkelijk boek. Ik denk dat er heel veel mensen zijn voor wie dit boek te realistisch en te ongemakkelijk is om te lezen. Maar ouders die een kind hebben verloren weten, dat de realiteit soms hard en onverbiddelijk is. ‘De avond is ongemak’ gaat over ouders in die situatie, maar het gaat vooral over de achtergebleven kinderen die niet begrijpen wat hen overkomt en die niet snappen waarom ze niet alleen hun broer verliezen, maar ook hun ouders.

Jas is 10 en woont met haar zeer gereformeerde ouders, haar twee broers Matthies en Obbe en haar zusje Hanna op een boerderij. De vader van Jas houdt koeien. Jas beschrijft het gezellige geklets aan tafel en de liefdevolle moeder die broodzakjes neerlegt voor over de sokken zodat de kinderen geen koude voeten krijgen als ze naar buiten gaan om naar het ijs te gaan. Maar als Jas aan haar broer vraagt of ze mee mag naar het meer, mag dat niet “want we gaan naar de overkant”. Die avond komt de veearts vertellen dat Matthies in een wak is geraakt en verdronken is. Vanaf die dag wil Jas haar jas niet meer uittrekken.

Rijneveld laat de lezer meevoelen met de schok. Vader zit ’s nachts naast het lichaam van zijn zoon te huilen en stort zich na de begrafenis op zijn werk op de boerderij, moeder houdt op met eten en verdwijnt langzaam. De kinderen moeten het zelf maar uitzoeken. Dat doen ze op een manier die wreed en kinderlijk is. Rijneveld laat zien hoe de fantasie van de kinderen met ze op de loop gaat en ze tegelijkertijd in het verderf stort. Ze hebben alleen elkaar, zoeken warmte bij elkaar maar vinden die eigenlijk niet.  Van het dorp hoeven ze ook niks te verwachten want iedereen staat met de bijbel in de hand de ander te veroordelen.

Als lezer had ik de aanvechting om tegen het boek te schreeuwen en na het lezen was ik er stil van.  Zo is het ook, als je alleen moet rouwen, als je geen hulp krijgt van anderen, als je niet gezien wordt. Dan ga je jezelf van alles in het hoofd halen. ‘De avond is ongemak’ is een boek over mensen die niet, zoals wij, het geluk hadden om het verdriet te delen met lotgenoten.

Eveline Brunklaus

Marieke Lucas Rijneveld – De avond is ongemak

Uitgeverij Atlas Contact, 2018