Boekrecensie: Troost
De titel van het boek Troost sprak me aan. Zijn we als rouwende ouders niet allemaal op zoek naar troost? Het boek is geen rouwboek, meer een cultuurhistorisch onderzoek naar hoe door de eeuwen heen met verlies is omgegaan. Zo is er het verhaal van de Romeinse schrijver en politicus Cicero die predikte dat mensen (lees: mannen) lijden moesten zien als een tegenslag die met discipline kon worden overwonnen. Toen zijn volwassen dochter Tulia overleed trok hij zich maandenlang, huilend, terug in zijn buitenhuis. Zijn invloedrijke vrienden in Rome vonden dat hij zich moest vermannen, maar dat lukte hem aanvankelijk niet. Uiteindelijk ging hij weer schrijven en vond troost in de stoïcijnse filosofie.
Wat dit boek toegankelijk maakt, is dat Ignatieff de levens van filosofen en kunstenaars beschrijft alsof het mensen zijn die hij kent, zo verkleint hij de afstand met de tijd. Mooi is het essay over Gustav Mahler, de beroemde componist die in armoede opgroeide, meerdere broers en zussen verloor, de Kindertötenlieder schreef en na voltooiing daarvan zelf een kind verloor. Ook nu nog biedt zijn werk troost aan luisteraars die denken: “dit is iemand die begrijpt wat ik voel, die deze eenzaamheid, deze wanhoop, dit verdriet begrijpt.”
Mensen hebben we nodig, mensen die ons voorbeelden voorhouden van wat het betekent om door te gaan, en door te gaan, ondanks alles.
Relevant is ook het stuk over de schrijver Albert Camus die de Tweede Wereldoorlog meemaakte. Volgens hem kun je geen troost halen uit religie. Het leven heeft geen betekenis. Dit wil niet zeggen dat er geen hoop is: hoop op betekenisvol leven. Hij illustreert dit met het voorbeeld van een vrouw die waakt bij een zieke en hem gezelschap houdt in de nacht zodat hij niet in zijn eentje hoeft te sterven. Ook de filosoof Michel de Montaigne, twee eeuwen eerder, geloofde niet in religie. Hij vertrouwde op de liefde voor het leven zelf, in het troostende vermogen van ritmes en gewoontes.
Een aantal hoofdstukken vond ik minder interessant, maar doordat het boek is opgebouwd als een essaybundel, kun je ervoor kiezen delen over te slaan. De persoonlijke drijfveer voor schrijver en historicus Michael Ignatieff om dit boek te schrijven is het overlijden van zijn ouders dertig jaar geleden. Beiden stierven in het ziekenhuis zonder pijnbestrijding. Er was geen kans meer op een goed gesprek. Hij heeft dit als traumatisch ervaren. Daarom sprak het levenswerk van arts Cicely Saunders hem aan. Zij zette vanaf 1967 hospices op waarbij stervenden op een waardige manier afscheid konden nemen van het leven en van hun dierbaren.
Voor Ignatieff is het een troost te lezen over de levens van mensen, te weten dat er altijd iemand is geweest met wie je je ervaring kunt delen. “Mensen hebben we nodig, mensen die ons voorbeelden voorhouden van wat het betekent om door te gaan, en door te gaan, ondanks alles.”
Elle Lepoutre
Michael Ignatieff – Troost. Als licht in donkere tijden.
Uitgeverij Cossee, 2021
